1 Pradzieje 2 Okres wczesnosumeryjski 3 Okres starosumeryjski 4 Okres akadyjski 5 Renesans sumeryjski ] Pradzieje Najstarsze ślady osadnictwa znalezione na terenach Mezopotamii pochodzą z ósmego tysiąclecia p.n.e.. Są to niewielkie osady złożone z glinianych domów na planie koła. W tych półziemiankach odkryto kamienne podłogi i paleniska. Znaleziono też gliniane, wypalane figurki zwierząt oraz ludzi. Z początkowym okresem neolitu związana jest kultura Dżarmo, datowana na siódme tysiąclecie p.n.e. Odnaleziona osada złożona była z glinianych domów budowanych na planie prostokąta. Domy miały po kilka pomieszczeń i podwórze. Odnaleziona ceramika to figurki kobiet symbolizujących Boginię Matkę, figurki zwierząt oraz lepione ręcznie naczynia. Naczynia wykonano z gliny zmieszanej z sieczką, pokryto je czerwoną polewą. Część naczyń zdobiły proste ornamenty liniowe. Okres szóstego tysiąclecia p.n.e. to stopniowy rozwój osadnictwa na terenach nizinnych. Z tych czasów pochodzą trzy kultury rolnicze, które budowały domy z gliny zmieszanej z sieczką oraz z trzciny. Część domów zdobiona była malowanymi pasami. W jednej z osad odkryto sklepienie nad wejściem w formie łuku wykonanego z gliny. Odkryte kultury to (od północy w kierunku południowym): kultura Halaf kultura Hassuna kultura Samarra Najokazalsze są osady kultury Samarra. Niektóre z nich otaczały rowy i mury obronne wykonane z suszonej cegły. Część zbudowanych domów miała plan w kształcie litery T. W jednej z osad halafackich odkryto pozostałości świątyni zbudowanej na szczycie wzgórza otoczonego murem z gliny. We wszystkich osadach odnaleziono lepione ręcznie naczynia i figurki z gliny. Naczynia były zdobione motywami geometrycznymi i figuralnymi. W naczyniach kręgu kultury halafackiej dno zdobiono malowanymi rozetami. Pojawiły się też pieczęcie stemplowe zdobione geometrycznymi, liniowymi ornamentami. Na początku V tysiąclecia kultury te zaczęły zanikać (najpóźniej, ok. 4500 roku p.n.e., zanikła kultura Halaf). Na przełomie piątego i szóstego tysiąclecia, na południu Mezopotamii, pojawiła się kultura Eridu, najstarsza forma kultury Ubajd (tzw. Ubajd I). Ludność nadal zamieszkiwała domy budowane z suszonej cegły i ręcznie lepiła ceramiczne naczynia. W Eridu odnaleziono też ślady budowli sakralnej wzniesionej na planie prostokąta. Wraz z rozwojem, wpływy kultury Ubajd przesunęły się na północ. Drugi etap rozwoju tej kultury jest nazywany Ubajd II. Odnalezione w osadach tego okresu gliniane figurki ludzi charakteryzuje mocno wydłużony kształt. Następny okres, to Ubajd III. W odnalezionych pozostałościach osad tego okresu natrafiono na świątynie wznoszone na usypanych z ziemi platformach, licowanych cegłą. Świątynie w planie prostokąta mają trzy pomieszczenia, z których środkowe to cella. Największym momentem przełomowych w ceramice było wprowadzenie do użytku koła garncarskiego. Jednocześnie rozpoczął się okres stopniowego ubożenia motywów dekoracyjnych. Ostatni, czwarty okres kultury Ubajd (Ubajd IV) to czwarte tysiąclecie p.n.e. W połowie tego tysiąclecia kultura Ubajd przekształciła się w kulturę Uruk. W tym okresie ręcznie wykonywane naczynia ceramiczne o bogatej dekoracji malarskiej spotykane są jeszcze na północy. Ceramika wykonywana na kołach garncarskich ma coraz uboższą dekorację, czasem jest jej w ogóle pozbawiona. Motywy malowane zastępują ornamenty z nacinanych lub odciskanych linii. W okresie ok. 3300 r. p.n.e. pojawiły się pierwsze pieczęcie cylindryczne zdobione reliefem. Figurki człowieka z tego okresu mają mocno wydłużony kształt, o staranniej wykonanych głowach i ramionach oraz symbolicznie zaznaczonych nogach. Specyficzny kształt mają głowy o oczach z przylepionych kawałków gliny z ukośnym nacięciem. Kształt głowy bardziej przypomina głowę węża niż człowieka. Końcowy okres kultury Uruk przypada na początek rozwoju sumeryjskich miast-państw. ] Okres wczesnosumeryjski Około 3200 r. p.n.e. istniejące osady przekształciły się w pierwsze miasta-państwa. Były to m.in. Eridu, Uruk, Ur, Girsu. Najwyższą władzę piastowali w nich prawdopodobnie królowie-kapłani. Życie w nich skupione było wokół kręgów świątynnych tzw. zigguratów. Najstarsze świątynie tego typu miały trójdzielne wnętrza. Budowle wznoszone były najczęściej z suszonej cegły. Ściany świątyń z zewnątrz zdobione były lizenami. Wokół świątyń wznoszono mury zdobione mozaiką z ceramicznych stożków barwionych na kolor niebieski lub żółtozielony. Badania archeologiczne doprowadziły też do odkrycia budowli wzniesionych z płyt gipsowych lub wapiennych. W miastach spotyka się dwa kręgi świątynne. Jeden z nich, to zigguart poświęcony bogu nieba Anu, drugi to świątynia poświęcona bogini Inanie (Nini-Zaza). Ta druga świątynia wznoszona była na innych założeniach. Przypominała ona dom mieszkalny. Pomieszczenia otaczał dziedziniec, na którym umieszczono święty kamień – betyl. Sanktuarium połączone było z dziedzińcem portykiem. Na przeciwległym boku umieszczono pomieszczenia kapłanów. Z tym też okresem związane jest powstanie pisma, początkowo w formie obrazkowej, później przekształcone w pismo klinowe . ] Okres starosumeryjski Ebihil, indendent pałacu w Mari (Luwr, Paryż)Początek tego okresu przypada na XXVIII wiek p.n.e.. Wraz z rozwojem miast dochodzi do walk o dominację nad większym obszarem terytorialnym. Władza przechodzi w ręce króla-wojownika, powstają pierwsze pałace. Najstarsze pozostałości pałacu odnaleziono w pobliżu miasta Kisz (Tell al.-Uhaimir). Jest to budowla złożona z dwóch części rozdzielonych grubym murem. Starsza z nich, to monumentalny dom mieszkalny na planie prostokąta z centralnym kwadratowym dziedzińcem. Część późniejsza, to też kilka pomieszczeń na planie prostokąta. Największe z nich ma salę z czterema ceglanymi kolumnami i dobudowany portyk. Ozdobą ścian jest fryz przedstawiający jeńców. Miasta tego okresu to skupiska domów mieszkalnych sytuowanych przy wąskich, krętych ulicach. Domy mieszkalne wznoszone na południu to budowle na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem. Domy północy nie miały wewnętrznych dziedzińców. (Podobnie świątynie budowane na północy składały się z poprzedzonej przedsionkiem nawy podzielonej na cellę i sanktuarium). Dzielnice mieszkaniowe zajmowały około 1/3 powierzchni miast. Kolejna trzecia część obszaru to ogrody i nekropole. Na pozostałej części miasta wznoszono budowle oficjalne. Nad nimi górował zigguart z niewielką świątynią na najwyższej platformie. Drugą, większą świątynię budowano najczęściej w pobliżu wieży. Wokół stawiano magazyny, pomieszczenia dla kapłanów itp. Ta część miasta otaczana była murem. Z czasem przekształciła się w warownię. Budowle tego okresu wznoszono najczęściej z cegły suszonej lub wypalanej, czasem z kamienia. Spoiwem był muł albo smoła. Budowle nie należały to trwałych. Przez to często na gruzach poprzedniej, po zrównaniu i podwyższeniu platformy, stawiano kolejną świątynię. Wapienna płytka wotywna króla Urnansze, znaleziona w Girsu (Luwr, Paryż) Grobowce z tego okresu to podziemne budowle z kamienia lub cegły, złożone z jednego lub kilku pomieszczeń. Przekryte sklepieniem pozornym lub płaskim stropem. Do wnętrza z poziomu terenu prowadziły ukośne rampy i pionowe szyby. Rzeźba i płaskorzeźba. Najważniejszym elementem rzeźby i płaskorzeźby jest twarz, w której dominują oczy. Są to jednak dzieła pozbawione indywidualnych cech poszczególnych osób. Posążki osób w pozycji siedzącej lub klęczącej miały ukazać czynność a nie samą osobę. Stawiano je w świątyniach, podpisane imieniem fundatora. Najprawdopodobniej miały symbolizować pobożność osób, które je tam ustawili. Od tych sposobów przedstawiania osób były pewne wyjątki. Odnalezione w Esznunna (Tell Asmar) figurki miały na twarzy zaznaczoną mimikę w formie uśmiechu, przestrachu itp. a figurki znalezione w Mari (Tel al-Hariri) cechuje dużo większa staranność w wykonaniu detali. Twarze nie są pozbawione cech indywidualnych a stroje (spódniczki z baraniej skóry) zostały ukazane z dużą starannością. Rzeźby wykonywane z brązu, to figurki odlewane tzw. metodą traconego wosku. Są one bardziej realistyczne od tych wykonywanych w kamieniu. Płaskorzeźby komponowane są w układach pasowych, postacie ludzi przedstawiane są w układzie: twarz z profilu, oko od frontu, tułów i ramiona od frontu, nogi z profilu. Najstarsze, wykonywane w miękkim kamieniu, to stele ukazujące ważne wydarzenia z dziejów. Są rodzajem pomników historycznych, z których jedna grupa opisuje wydarzenia pokojowe, druga zwycięskie wojny. Szczególnym zabytkiem tej epoki jest tzw. "Sztandar z Ur". Jest to mozaika, wykonana po dwóch stronach drewnianej płyty, z kamieni, muszli, macicy perłowej połączonych masą bitumiczną. W trzech pasach ukazana jest zwycięska wojna oraz wydana po niej uczta (zabytek znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie). Podobną technikę stosowano przy zdobieniu pudeł rezonansowych harf. Na znalezionych pudłach wykonana jest mozaika przedstawiająca wydarzenia mitologiczne. Dodatkową ozdobą jest złocona głowa byka. Popularnym tematem rzeźby były wyobrażenia zwierząt. Do częściej spotykanych zalicza się temat kozła wspinającego się na najprawdopodobniej święte drzewo. Przedstawienia zwierząt są znacznie realniejsze niż postaci ludzkich. Ważnym elementem sztuki tego okresu są też pieczęcie cylindryczne. Reliefy wykonywane na nich to coraz bogatsze przedstawienia ludzi i zwierząt. Tematyka związana jest z walką zwierząt, fantastycznych stworów. Postacie ukazywane są przy pomocy linii, z zachowaniem symetrii, licznych powtórzeń. Wrażenia ekspresji dostarcza często kłębowisko postaci, ustawienie ich w pozycji "do góry nogami" itp. Motyw uzupełniany jest drobnymi elementami dekoracyjnymi. Niektóre z tych motywów zostały przejęte przez artystów perskich, greckich a nawet z średniowiecznej Europy. ] Okres akadyjski Około 2400 roku p.n.e. doszło do przejęcia władzy przez zamieszkałych na tym terenie Semitów, którzy już od dawna piastowali funkcje dostojników na sumeryjskich dworach i przejęli wiele sumeryjskich zwyczajów. Jeden z nich, Sargon I zdobył władzę w mieście Agade (Akad) po czym podbił cały Sumer i ogłosił się władcą Sumeru i Akadu. Jego wnuk, Naramsin ogłosił się Królem Czterech Stron Świata. Mimo tych wydarzeń sztuka i kultura sumeryjska nadal żyła. Akadowie rozszerzyli obszar jej oddziaływania oraz podporządkowali ją swoim pojęciom estetycznym. Pismo sumeryjskie zostało przystosowane do ich własnego języka. Z zachowanych zabytków architektury odnaleziono dwie świątynie w Esznunna oraz twierdzę Naramsina w Tell Brak. Świątynie zbudowane były na planie prostokąta, bez dziedzińców. Przypominały swoim wyglądem wcześniejsze budowle wznoszone w północnej części kraju (jednonawowe z przedsionkiem, bez dziedzińca wewnętrznego). Twierdza Naramsina zbudowana była na planie kwadratu o boku |
Lamassu z portalu pałacu Sargona II (Luwr, Paryż)Sztuka asyryjska – rozwijała się początkowo pod silnym wpływem tradycji sumeryjskich, akadyjskich, później babilońskich. Wpływ na nią wywarły także tradycje innych kultur, podbitych przez Asyryjczyków mianowicie Hetytów i Hurytów. Ludność asyryjska zamieszkiwała tereny północnej Mezopotamii już w połowie V tysiąclecia p.n.e., lecz o dziejach tego państwa możemy mówić dopiero od początków 2000 r. p.n.e. Stolica Asyrii Aszur posiadała wówczas świątynię i była otoczona murami obronnymi. Odrębność sztuki asyryjskiej zaczęła się zaznaczać dopiero w połowie XIV w. p.n.e. (okres średnioasyryjski). Pałace wznoszone były na założeniach podobnych do budowy domów mieszkalnych, wokół dziedzińca. Otaczały go podwójne mury obronne, wzmocnione wieżami. Ten sposób budowania dał początek stawianym później zamkom obronnym. Wewnątrz twierdzy wniesiono podwójną świątynię. Poświecono ją bogom Anu i Adada. Dwie celle poprzedzał wspólny dziedziniec. Każda ze świątyń posiadała własny ziggurat. Odmienność sztuki asyryjskiej tego wczesnego okresu jest możliwa do zaobserwowania w wykorzystaniu nowych materiałów. Odnaleziono reliefy wykonane w kości słoniowej i drobne przedmioty z barwionej, podobnej do szkła masy. O prawdziwym rozwoju sztuki asyryjskiej możemy jednak mówić dopiero w okresie nowoasyryjskim. Odnalezione z tego okresu pozostałości pałaców w Kalchu (Nimrud), Niniwie, Durszarrukin (Chorsabad) ujawniły wiele nowych elementów. Jednym z nich jest zastosowanie kamienia w postaci tzw. ortostatów. Są to czworoboczne płyty, często z alabastru, służące do wykładania dolnych części ścian i zdobienia ich (w miejsce dekoracji malowanej spotykanej w sztuce innych narodów zamieszkujących Mezopotamię). Płyty pokryte zostały bogatym, starannie wykonanym reliefem o tematyce wojennej, czasem są to sceny z polowań, kultowe lub dworskie. Przeważają jednak motywy batalistyczne. Sceny wojenne ujawniają wiele okrucieństwa (np. władca portretowany na koniu obserwuje egzekucje lub rzezie, jeńcy wojenni w tym kobiety i dzieci prowadzeni są do niewolniczej pracy). Nawet z pozoru sielankowa scena na reliefie zatytułowanym "Odpoczynek" (w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie) ukazująca parę monarszą (Asurbanipala z Asurszarrat) spożywającą posiłek w ogrodzie, zawiera umieszczoną w tle, zawieszoną na drzewie odciętą głowę wroga). Sceny z polowań należą do arcydzieł sztuki asyryjskiej. Ukazują władców na koniu lub w wozie bojowym, strzelających z łuku do lwów lub byków. Są sceny polowań na ptaki, polowań z sokołem. Do kanonu należy scena przedstawiająca ranną lwicę (Muzeum Brytyjskie w Londynie). Płaskorzeźby o tematyce religijnej nawiązują m.in. do magicznych obrzędów sumeryjskich związanych z zaklinaniem deszczu, odsunięciem zagrożenia powodzi. W scenach kultowych postacie króla, kapłana ukazywane są czasami w maskach sępa lub z szyszką (aspergillum). Reliefy dotyczą tematów związanych z adoracją drzewa życia, ukazują postacie uskrzydlonych geniuszy. Kolejnym, nowym elementem architektury są portale. W nich umieszczano strażników bramy – lamassu. Są to wyobrażenia skrzydlatych byków o ludzkich, brodatych twarzach. Głowy byków zdobią tiary z rogami symbolizujące ich potęgę. Ten element został przejęty przez sztukę perską. Sargon II z dostojnikiem dworu. Relief z pałacu Sargona II (Luwr, Paryż)Odnalezione zabudowania pałacu w Durszarrukin to twierdza zbudowana na planie prostokąta, Do wnętrza prowadzi jedna brama. Wewnątrz rozmieszczono budynki administracyjne, gospodarcze, koszary wojskowe. Siedzibę władcy ustawiono na sztucznie usypanej platformie wzmocnionej murem z cegły, która zajmuje powierzchnię około |
Najazd Elamitów około 2000 roku p.n.e. położył kres rozwojowi sztuki sumeryjskiej. Imperium trzeciej dynastii z Ur - podobnie jak miasto Ur - legło w gruzach. Sumer i Akad podzieliły się na wiele miast-państw. Jednym z nich był Babilon. Władający nim od około 1792 r. p.n.e. amorycki król Hammurabi podbił inne miasta i stworzył imperium babilońskie. W sztuce i kulturze okres po upadku imperium trzeciej dynastii z Ur charakteryzował się dużymi wpływami semickimi i nowymi trendami, które później zyskały miano sztuki babilońskiej. ] Okres starobabiloński (Amoryci) Stela z Kodeksem Hammurabiego (Luwr, Paryż)Powszechnie uważa się, że poziom kultury osiągnął w okresie starobabilońskim bardzo wysoki poziom, chociaż w pewnych dziedzinach rysowały się pewne cechy dekadenckie (np. rzeźba). Przede wszystkim bardzo żywa była jeszcze tradycja sumero-akadyjska, nadająca ton w rozwoju kultury Mezopotamii. Nowością były nowe trendy w budownictwie wskazujące na silne wpływy semickie. Niestety z tego okresu nie znamy zbyt dużo zabytków, aby w pełni ująć całokształt kultury czasów amoryckich. Wykopaliska archeologiczne świadczą o znacznym rozwoju w XVIII wieku p.n.e. miasta Mari (Tel al-Hariri). Znaleziono tam pozostałości pałacu, siedziby króla Zimrilima. Była to ogromna budowla zajmująca około |
piątek, 17 września 2010
Subskrybuj:
Komentarze do posta (Atom)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz